Menselijke fouten veroorzaken inferno op Noordzee (2024)

Een aantal collega’s van Ballantyne staat daar klaar om aan boord te gaan, en hij wil via de onderste loopbruggen van de Piper Alpha naar hen toe. Maar als hij wil gaan rennen, klinkt er een knal.

Een tweede explosie schudt de stalen constructie heen en weer, en hij ziet zijn kameraden verdwijnen in een bal van vuur.

Ballantyne beseft dat hij niet veel langer op het boorplatform kan blijven. Hij bevindt zich midden in de grootste ramp in de olie-industrie, en zijn overlevingskansen nemen met de minuut af.

Overal op de Piper Alpha proberen mensen zich in veiligheid te brengen.

Alarm slaat op tilt

Een paar uur eerder was er nog niets aan de hand.

Toen de dagploeg aan de slag ging, was alles vredig. De lucht was blauw en de zee kalm.

In totaal bevonden er zich 226 mensen op het productieplatform 190 kilometer ten oosten van Aberdeen, Schotland. De meesten waren Brits, ook al was Occidental Petroleum, het bedrijf dat de winning in het Piper-olieveld deed, Amerikaans.

De zomer was het hoogseizoen voor onderhoud, en deze woensdagochtend gaf de opzichter in de controlekamer een PTW (werkvergunning) af voor de reparatie van een veiligheidsklep in een pomp.

De Piper Alpha had twee pompen die condensaat door de ruwe olie mengden, om deze vloeibaarder te maken voordat de olie door de pijpleidingen naar de wal ging.

De werkploeg begaf zich naar de pomp op het productiedek, maar de routineklus kostte meer tijd dan verwacht. Tegen 18.00 uur waren de mannen nog steeds bezig, en toen werd de eerste fatale fout gemaakt:

Ze brachten een tijdelijke pakking aan en monteerden de pomp met een moersleutel. In de handleiding stond echter dat dit met een pneumatische slagmoersleutel moest gebeuren.

Olie uit Noordzee was goudmijn voor Britten

Op het PTW-formulier noteerden de arbeiders dat de pomp niet gebruikt mocht worden, omdat het werk nog niet klaar was en de veiligheidsklep niet werkte. Hierna maakten ze nog een grove fout.

In plaats van de meldkamer mondeling te informeren over het mogelijke gevaar, legden ze het formulier op een tafel en klokten ze uit.

Toen technicus Geoff Bollands voor zijn avonddienst in de controlekamer aankwam, merkte hij de waarschuwing niet op. Bollands was een oude rot met meer dan tien jaar ervaring, maar toen om 21.45 uur de tweede condensaatpomp van de Piper Alpha uitviel, wist hij niet dat het platform nu niet meer kon pompen.

Bollands en zijn collega’s in de controlekamer schakelden dan ook over op de eerste pomp. En dat was het begin van het einde voor de Piper Alpha.

Licht ontvlambaar gas sijpelde door de lekkende klep naar buiten, en tien minuten later begonnen de alarmlampjes in de controlekamer te knipperen.

Bollands was eerst vooral geïrriteerd, omdat het boorplatform nu tijdelijk moest worden stilgelegd (een bijzonder kostbare aangelegenheid voor de oliemaatschappij), maar toen stak een vonk ergens op het platform het gas aan.

Er klonk een oorverdovende knal.

Wanden scheuren

De schokgolf van de explosie was zo krachtig dat de dikke stalen veiligheidswanden van het platform scheurden. Ze waren gebouwd om te voorkomen dat brand zich op het productiedek kon verspreiden, maar waren niet berekend op de hevige krachten van de explosie.

Zoals bijna al zijn collega’s had de elektricien Bob Ballantyne na het werk gedoucht en in de kantine gegeten, waarna hij was gaan kaarten in de recreatieruimte op het bovenste dek. Hij liep net met een kop koffie terug naar zijn hut, toen hij de knal hoorde.

Ballantyne wankelde en liet zijn mok vallen.

‘Ik voelde het hele platform omhoogkomen uit zee,’ vertelde hij later.

Overal op het platform werden de medewerkers omvergeblazen, en het was meteen duidelijk dat er iets ergs was gebeurd. De mannen dicht bij het productiedek zagen vlammen, terwijl dikke, giftige rook de hoger gelegen dekken waarschuwde.

Als iemand een deur opende, sloegen er verstikkende rookwolken naar binnen. De noodgenerator van de Piper Alpha smolt door de hitte, waardoor het platform nog slechts een hulpeloos statief van stalen buizen was.

Ballantyne rende zijn hut in, waar hij zijn vrienden Ian Gillanders en Charlie McLaughlin aantrof. Gillanders had het plafond van de badkamer op zijn hoofd gekregen en was een beetje versuft.

De drie mannen pakten snel hun portemonnee en paspoort, maar toen Gillanders zijn kleren netjes wilde gaan opvouwen, hield Ballantyne hem tegen:

‘Nee, Ian, niet doen! We laten alles achter. We moeten van het platform af.’

Ze trokken hun overlevingspak aan. Zelfs in juli was het water van de Noordzee maar 10 °C, en alle medewerkers van de Piper Alpha wisten dat ze het zonder het thermisch geïsoleerde pak hooguit een uur zouden overleven in de golven.

De rook drong de hut binnen, en de drie mannen bonden een vochtige handdoek voor hun gezicht voor ze de deur uit renden. Eenmaal aan dek keken ze zoekend om zich heen. Ze spraken af om bij elkaar te blijven – een belofte die al snel zou worden verbroken.

Stank van verbrande bedrading

Door de explosie werd Geoff Bollands boven in de controlekamer 5 meter de lucht in geslingerd en tegen de muur gesmakt.

De controlekamer lag pal naast de schacht waarin het gas zich had opgehoopt, waardoor de Piper Alpha het vuur niet meer zelf kon bestrijden.

Toen Bollands overeind kwam, voelde hij een scherpe pijn in zijn heup en er stroomde bloed uit een diepe snee in zijn duim. Hij probeerde zich te oriënteren in de verwoeste ruimte. De computers en bedieningspanelen waren beschadigd, en het stonk er naar verbrande bedrading.

Hoewel er nu op verschillende plaatsen op de Piper Alpha brand woedde, ging geen van de sprinklers op het platform aan.

Bollands probeerde de noodpompen te starten, maar de explosie had de elektrische generators vernietigd. Voor hem en zijn collega’s in de controlekamer was het zaak zo snel mogelijk weg te komen.

Het boorplatform beschikte over meerdere reddingsboten, maar toen Bollands aan dek kwam, stond dit vol zwarte rook. Het enige wat hij kon doen, was proberen het kelderdek vlak boven de zeespiegel te bereiken.

Een van zijn collega’s vond een touw waaraan ze zich konden laten zakken. Hoewel Bollands duim pijn deed, haalde hij het.

Met alleen een reddingsvest over hun kleren doken de mannen in zee, want ze zagen de eerste reddingsvaartuigen al aankomen.

Om 22.18 uur werden Bollands en zijn directe collega’s gered. Ze hadden geluk. Een paar minuten later ontwikkelde de situatie op de Piper Alpha zich van kritiek tot catastrofaal.

Platform staat in lichterlaaie

Bollands was net op het dek van het reddingsvaartuig gestapt, toen er een enorme dreun klonk. Olie die van het productiedek omlaag was gestroomd, had een grote brandende plas op het onderliggende niveau gevormd.

Gewoonlijk kon dat niet, doordat de dekken uit roosters bestonden. Maar het duikteam van de Piper Alpha had eerder die dag rubbermatten neergelegd om makkelijker te kunnen lopen.

Om 22.20 uur had het vuur van de olieplas zich door een grote gasleiding heen gevreten. Dat veroorzaakte zo’n enorme explosie dat er een paddenstoelwolk van vuur opsteeg.

‘De hitte van de explosie was intens, ook al stonden we op 100 meter afstand. Het platform leek op iets uit een rampenfilm,’ vertelde Bollands later.

Zelfs van 30 kilometer afstand konden reddingswerkers het vuur zien dat de Piper Alpha omsloot. Op het helikopterdek van het booreiland landen om overlevenden op te pikken, zoals de bedoeling was geweest, ging niet meer.

Zo’n 100 mensen op de Piper Alpha waren – geheel volgens het evacuatieplan – naar de verblijfsruimtes gegaan. Die lagen op 45 meter hoogte, vlak onder het helidek.

Nu stonden ze voor een moeilijke beslissing: hier wachten of zich in de vuurzee wagen.

‘We hebben het protocol gevolgd. Ze sturen wel helikopters,’ zeiden de meesten hoopvol. Maar monteur Jim McDonald riep:

‘Er is iets helemaal mis op dit platform. We moeten eraf zien te komen.’

McDonald werkte al 12 jaar op de Piper Alpha en kende het platform als zijn broekzak. Met zijn trui voor zijn neus en mond gebonden liep hij vanuit de kantine de rook in.

Meerdere keren moest hij over lijken kruipen. Hij stond op het punt flauw te vallen toen hij bij een wasruimte kwam. Hij rende naar binnen.

Bij de uitgang aan de andere kant van de ruimte rees een muur van vlammen op. McDonald haalde diep adem en rende erdoorheen. Hij bereikte de reling, zette zich af en sprong. Na een val van 21 meter kwam hij in het water terecht.

‘Onder water was het rustig, doodstil, en toen was ik opeens weer aan de oppervlakte,’ vertelde McDonald later over zijn wonderbaarlijke vlucht. Een reddingsvaartuig pikte hem op.

Boot verdwijnt in vlammen

Bob Ballantyne en zijn collega’s waren ervan overtuigd dat het kelderdek hun beste kans was. Maar overal versperde het vuur hun de weg.

Ze waren inmiddels met tien man, maar opeens bleef de elektricien staan. De aanblik van een aantal hoge metalen elementen die verbogen door de hitte, deed hem denken aan de smeltende klokken van Salvador Dalí.

‘Dit is niet goed!’ riep hij naar zijn twee kamergenoten, die niet begrepen waarom hij aarzelde.

Ballantyne ging in zijn eentje verder naar de oostkant van het platform. Daar vond hij een touw, waaraan hij abseilde naar het kelderdek.

De afdaling langs het productiedek was door de intense branden haast ondraaglijk heet, en Ballantyne kon pas weer opgelucht ademhalen toen hij het onderste dek bereikte, slechts 6 meter boven de zeespiegel.

Hij keek om naar zijn kamergenoten. Die hadden de westelijke poot van de Piper Alpha bereikt, waar een reddingsboot lag te wachten.

Het was een kleine, snelle boot van het reddingsschip MV Sandhaven, dat altijd in de buurt lag voor het geval er een ongeluk zou plaatsvinden. Stuurman Iain Letham was al een halfuur bezig om overlevenden uit het water te halen.

Er waren negen medewerkers van de Piper Alpha en zes bemanningsleden aan boord, toen de boot bij de poot van het platform plotseling verstrikt raakte in touwen.

De 29-jarige Letham gaf gas en trok uit alle macht aan de touwen om los te komen, maar net toen dat lukte, werd de boot getroffen door de druk van nog een hevige explosie.

Letham besefte nauwelijks wat er gebeurde voor hij overboord sloeg.

Door de druk van de explosie werd de boot onder water geduwd, en toen hij dankzij de zelfrichtende romp weer boven kwam, waren 11 opvarenden omgekomen.

Letham lag verward en versuft in het water. Hij droeg een overlevingspak, maar door het vuur dat op de explosie volgde, begonnen zijn pak en helm te smelten.

Ook regende het om hem heen gloeiende, vlijmscherpe metaalscherven van de Piper Alpha, waardoor Letham in allerijl naar het platform moest zwemmen om eronder te schuilen.

Ballantyne krijgt gezelschap

De klap die de reddingsboot onder water duwde, werd ook veroorzaakt door een gescheurde gasleiding. Deze explosie was zo krachtig dat het vuur 90 meter boven de Piper Alpha uitsteeg en er 800 meter verderop brokstukken in zee belandden.

Op het kelderdek had Ballantyne zijn kamergenoten Charlie en Ian in de vuurbal zien verdwijnen.

‘Gelukkig was ik daar nog niet,’ dacht de elektricien, die geen tijd had om te rouwen om zijn vrienden.

Zijn eigen leven hing aan een zijden draadje, want de hitte was verstikkend en de grote plas olie op het water kon elk moment in brand vliegen en hem van onderen roosteren.

Tot zijn ontzetting zag hij ook nog een reddingsvaartuig wegvaren van de Piper Alpha, om aan de extreme hitte te ontsnappen.

‘Klootzakken! Kom terug en red me!’ riep Ballantyne, maar niemand hoorde hem.

Opeens zag hij een man op zich af zwemmen. De elektricien klom via een ladder omlaag en trok hem aan dek. Het was stuurman Letham.

Het was een fijn gevoel om in deze tijd van nood met zijn tweeën te zijn. In elk geval hoeven we niet alleen te sterven, dacht Ballantyne.

De vuurzee boven hen verschroeide hun huid, en ze kregen blaren op hun gezicht. Bovendien moesten ze zich aan de gloeiend hete metalen reling vastgrijpen, omdat het platform hevig schudde.

Hoewel de twee Britten vlak bij elkaar stonden, overstemde het lawaai van het vuur hen. Ze konden alleen communiceren met gebaren.

Als ze op de Piper Alpha bleven, zou het snel gedaan zijn. Ze gebaarden dat ze in zee moesten springen, waar brandende olie en een regen van metaal wachtten.

Met een plons kwamen ze in de koude Noordzee terecht, maar ze dreven uit elkaar en waren weer alleen. Letham zwom moeizaam naar een ton, waaraan hij zich vastklampte, terwijl Ballantyne in een grote plas olie terechtkwam.

Binnen enkele seconden zat hij helemaal onder de kleverige massa, en een paar meter rechts van hem lag een tweede plas olie te branden. Als de twee plassen contact maakten, zou Ballantyne in vlammen opgaan.

Om de doodsangst op afstand te houden, begon Ballantyne te fantaseren over hoe zijn favoriete voetbalclub, Clyde FC, de UEFA Cup zou winnen. En over de vakantie die zijn vrouw en hij hadden gepland.

Als een echte Schot bedacht Ballantyne spijtig dat ze de aanbetaling aan het reisbureau voor niks zouden hebben gedaan als hij doodging.

Platform stort in

Terwijl Letham en Ballantyne in het water lagen te vechten voor hun leven, sprong er nog een grote gasleiding. Door deze explosie om 23.20 uur helde een groot deel van het platform gevaarlijk over.

80 mensen in de verblijfsruimtes op het bovenste dek kwamen in een hoek van 45 graden boven zee te hangen. Er brak paniek uit, en de giftige rook drong door kieren en gaten naar binnen.

De vuurzee kwam met elke seconde dichterbij, en een groepje mannen rende het bovenste dek op. Hier was de hitte al zo intens dat hun schoenzolen smolten, hoewel de meesten maar een paar stappen hoefden te lopen voor ze zich over de reling wierpen en 45 meter omlaag stortten.

Sommigen overleefden de sprong in zee, maar verdronken alsnog door verbrandingen en botbreuken. Slechts een klein aantal werd door reddingsvaartuigen uit het water gehaald.

Maar de duizelingwekkende sprong was het risico wel waard geweest, want kort daarna gleden de kantine, de verblijfsruimte en de recreatiezone over de rand en stortten ze in zee. Alle achtergeblevenen kwamen om.

Het platform was nu niets meer dan een verwrongen hoop brandend staal.

Ballantyne geeft op

Rond middernacht lagen de stuurman Letham en de elektricien Ballantyne nog steeds in het water. Maar ze waren ver uit elkaar gedreven.

‘Ik dacht alleen maar aan mezelf. Ik zag een schip en zwom ernaartoe. Je kon de zoeklichten van de reddingsboten over de zee zien strijken. Er lagen flink wat overlevenden in het water,’ zei Letham later. Hij had geluk: met behulp van een touw wist hij zich aan boord van het reddingsvaartuig te hijsen.

Ballantyne was nauwelijks zichtbaar in het water. Zijn haar, gezicht en overlevingspak waren zwart van de olie. Alleen zijn ogen lichtten op.

Met veel moeite lukte het hem zich uit de olieplas te bevrijden en verder bij het platform vandaan te zwemmen. Kort voor middernacht werd hij gespot door het reddingsschip Lowland Cavalier, dat hem een reddingsnet toewierp.

Maar Ballantyne was aan het einde van zijn Latijn. Drie keer probeerde hij zich op te trekken, maar telkens verloor hij zijn grip en viel hij weer in zee.

‘Ik kan niet meer. Ik laat het touw gewoon los. Het maakt me niet meer uit,’ dacht hij.

Gelukkig grepen de reddingswerkers in. Ze riepen dat Ballantyne zich in het net moest wikkelen, dan zouden zij hem omhoogtrekken. Even later rolde de elektricien over de reling. Maar hij voelde meteen dat er iets mis was.

‘Ik heb geen gevoel meer in mijn benen. Er is iets met me gebeurd!’ riep hij in paniek.

De reddingswerkers stelden de Schot gerust: de gevoelloosheid kwam niet door een ongeluk, maar doordat zijn reddingsvest niet goed afgesloten was.

Het koude water van de Noordzee was onder in Ballantynes overlevingspak gelopen en de kou had zijn benen gevoelloos gemaakt. Eenmaal opgewarmd kon hij weer lopen.

Ballantyne, Bollands en Letham behoorden tot de slechts 61 overlevenden van de ramp op de Piper Alpha. 165 van hun collega’s kwamen om op die noodlottige zomeravond in 1988.

De meesten stierven door rookinhalatie en verbranding, de rest verdronk. Ook twee reddingswerkers aan boord van Lethams reddingsschip kwamen om.

Bob Ballantyne werd de volgende ochtend naar de wal gevlogen. De helikopter cirkelde een paar keer rond de zwartgeblakerde resten van Piper Alpha voordat hij koers zette naar Aberdeen.

Ballantyne kon niet bevatten hoe weinig er nog over was van het platform en hoeveel kameraden hij had verloren.